Эканамічнае і палітычнае развіццё Беларусі ў 1907-1913 гг

Пасля рэвалюцыі 1905 – 1907 гг. царскі ўрад імкнуўся нейтралізаваць апазіцыйны рух. З 1907 па 1910 гг. было зачынена больш 40 прафсаюзаў. Шмат удзельнікаў рэвалюцыйных падзей апынулася ў турмах. Толькі ў 1908 г. праз Менскую турму прайшло больш 24 тысяч чалавек. Былі забаронены шматлікія асветныя таварыствы і кружкі. Аднак царскі ўрад разумеў, што толькі гвалтоўнымі метадамі краіну не супакоіць. Значная частка дзяржаўных дзеячаў усведамляла неабходнасць рэформаў. Барацьба сялян за зямлю паскорыла правядзенне аграрнай рэформы. Галоўным ідэолагам і арганізатарам пераўтварэнняў у аграрным сектары выступіў прэм’ер-міністр П. Сталыпін. Абвешчаная царскім указам ад 9 лістапада 1906 г. рэформа сялянскага надзельнага землеўладання прадугледжвала ліквідацыю абшчыны, пераход зямлі ў асабістую ўласнасць, перасяленне часткі сялян у Сібір і на Далёкі Ўсход. У палітычным плане гэта рэформа дазваляла расслаіць вёску, паскорыць адукацыю заможнага пласта сялян, які мог бы стаць апорай самадзяржаўя.

Кожнаму селяніну дазвалялася выйсці з абшчыны і замацаваць у асабістую ўласнасць свой зямельны надзел. Дазвалялася таксама патрабаваць вылучэння зямлі на адным участку-водрубе, перанясучы на якую хату, ён мог бы стварыць сваю сядзібу. Для правядзення рэформы ствараліся губернскія і павятовыя землеўладкавальныя камісіі. З 14 чэрвеня 1910 г. землеўладкавальныя камісіі атрымалі права прымусова вылучаць сялянам зямлю на адным участку. Для перасяленцаў вылучаліся сродкі на праезд, кароткатэрміновыя крэдыты і бязвыплатныя грашовыя субсідыі, фармаваліся адмысловыя цягнікі, рыхтаваліся пункты прыёму і размеркавання перасяленцаў, наразаліся ўчасткі зямлі. За восем гадоў (1907 – 1914 гг.) з Беларусі перасялілася ў Сібір 335366 чалавек. За гэты перыяд 36544 чалавекі вярнулася назад.

Рэформа закранула фактычна толькі Магілёўскую і Віцебскую губерні, дзе супольнае земляробства складала адпаведна 79,2% і 44,6% ад усіх сялянскіх земляў. Да 1916 г. у гэтых губернях з абшчыны выйшла 63% сялян. Атрымаўшы зямлю ў прыватную ўласнасць, шматлікія сяляне-беднякі прадавалі яе. У пяці заходніх губернях у 1907 – 1914 гг. 40830 сялян прадалі надзельную зямлю. За 9 гадоў сталыпінскай аграрнай палітыкі было ўтворана звыш 129 тыс. сядзіб і адрубоў, што складала 12% сялянскіх гаспадарак. Ім прыналежала 10,8% усіх земляў, якія знаходзіліся ва ўласнасці сялян. Сталыпінская аграрная рэформа ў цэлым садзейнічала ўздыму сельскай гаспадаркі. З 1907 па 1913 гг. пасяўныя плошчы ў Беларусі павялічыліся на 11%, пагалоўе буйной рагатай скаціны вырасла на 10%, пагалоўе свінняў – амаль на 10%. Рэформа спрыяла таксама падвышэнню таварнасці сельскагаспадарчай вытворчасці. Напярэдадні першай сусветнай вайны ў Расію і за мяжу штогод вывозіліся каля 2 млн. пудаў ільновалакна, 395 тыс. пудаў малочных прадуктаў, 550 тыс. пудаў мяса, 50 тыс. галоў свінняў, 11,5 тыс. галоў буйнай рагатай скаціны.

Аграрная рэформа садзейнічала таксама ўздыму прамысловасці. Сярэднегадовы прырост у прамысловасці склаў 13,9%. Нягледзячы на высокую ўдзельную вагу дробнатаварнай вытворчасці, паскорана развівалася буйная фабрычна-завадская. Валавая прамысловая прадукцыя ў 1913 г. перавысіла ўзровень 1908 г. на 67,5%. У гады эканамічнага ўздыму павялічылася доля акцыянернага капіталу. Аб’ём валавай прадукцыі акцыянерных грамадстваў вырас у 1900 – 1913 гг. у 52,2 разы. Ішоў рост канцэнтрацыі прамысловай вытворчасці. У 1913 г. на прадпрыемствах з лікам працоўных 500 і больш чалавек працавала 18,8% наёмных працоўных.

Гродна каля 1910 г
Гродна каля 1910 г

Пасля чэрвенскага перавароту 1907 г. вялікадзяржаўны шавінізм фактычна стаў дзяржаўнай палітыкай. У мэтах паслаблення пазіцый польскіх абшарнікаў на выбарах у III і IV Дзяржаўныя думы, урад захаваў для беларускіх сялян адносна большае, чым у цэнтральнай Расіі, прадстаўніцтва ад іх – 29,5% выбарнікаў. Квота абшарнікаў у ліку выбарнікаў у заходніх губернях была зніжана (да 88,5%) у адносінах да цэнтральнай часткі Расіі. Чарнасоценцы і акцябрысты на выбарах у III і IV Дзяржаўныя думы атрымалі ў беларускіх губернях абсалютную большасць месцаў. Іх органы друку «Віленскі веснік», «Менскае слова», «Селянін» разгарнулі шавіністычную агітацыю, накіраваную супраць палякаў, габрэяў, а таксама беларускага нацыянальнага руху, газеты «Наша ніва» як ворагаў «адзінай і непадзельнай Расіі». Дзейнасць праўрадавых партый не абмяжоўвалася выбарчай кампаніяй. У Беларусі былі створаны таварыствы «Селянін» і «Рускае ўскрайкавае грамадства». Яны ўяўлялі сабою групы «Саюяза рускага народа» і імкнуліся захаваць і ўмацаваць пазіцыі самадзяржаўя ў Беларусі. У 1908 г. у Беларусі было створана «Заходне-рускае праваслаўнае братэрства», якое вяло барацьбу супраць каталіцтва. У 1911 г. у Пецярбургу паўстала «Заходне -рускае грамадства», якое прапагандавала ідэалогію «западнороссов». Найболей паслядоўнымі яе прадстаўнікамі былі Гаворскі, Бранцаў, Каяловіч. Забяспечыўшы такім чынам дужыя палітычныя і ідэалагічныя пазіцыі, у 1911 г. царызм рашыўся на ўводзіны земстваў у заходніх губернях, у тым ліку ў Менскай, Магілёўскай і Віцебскай. Пры выбарах у земствы замест саслоўных курый (сялянскай і абшарніцкай) уводзіліся курыі нацыянальныя – «руская» і «польская». Земствы не ўводзіліся ў Гарадзенскай і Віленскай губернях, паколькі ўлады асцерагаліся, што тут органы мясцовага самакіравання патрапяць пад уплыў польскага і каталіцкага дваранства.

Aслабленым у Беларусі апынуўся ліберальна-апазіцыйны цэнтр, асновай якога з’яўлялася партыя кадэтаў. Яе кіраўніцтва стала схіляцца да правых пазіцый. Магілёўская і Пінская арганізацыі кадэтаў распаліся. У заходняй частцы Беларусі на пазіцыях гэтай партыі засталіся польскія і беларускія ксяндзы, якія ў 1907 г. стварылі Краявую партыю Літвы і Беларусі. Яна дамагалася скасаванні дыскрымінацыйных законаў у стаўленні палякаў і каталікоў. Аднак, як рускія шавіністы, так і ідэолагі Краявой партыі адмаўлялі існаванне беларускага этнаса, выступалі супраць беларускага нацыянальнага руху.

Мясцовыя партыі сацыялістычнай арыентацыі знаходзіліся ў крызісным стане. Безумоўна, гэтаму садзейнічала рэпрэсіўная палітыка царскіх улад. Але назіралася і расчараванне працаўнікоў тактыкай і палітыкай гэтых партый. Сацыял-дэмакратычныя арганізацыі скараціліся ў 15 раз. Некаторае ажыўленне сацыял-дэмакратаў назіралася ў гады новага эканамічнага ўздыму. У 1912 г. ізноў быў створаны Палескі камітэт РСДРП. Невялікія арганізацыі Бунда ў гэты перыяд захаваліся ў Бабруйску, Пінску і Гомелі. Галоўнае патрабаванне Бунда ў гэты перыяд – імпрэза суботы. Кіраўніцтва эсэраў вырашыла не спыняць тэрарыстычнай дзейнасці. Але ў канцы снежня 1908 г. у партыі адбылося ЧП. Стала вядома, што кіраўнік баявой арганізацыі эсэраў Евна Азеф з’яўляецца агентам царскай ахранкі. Гэта выклікала шок у эсэраўскіх арганізацыях. Шматлікія з іх спынілі сваю дзейнасць. У Беларусі засталася толькі невялікая група эсэраў у Магілёве. Беларускі нацыянальны рух у гэты перыяд насіў культурна-асветніцкі характар. Цэнтрам яго была газета «Наша ніва». Галоўным у дзейнасці газеты стала барацьба супраць нацыянальнага прыгнёту, за прызнанне беларускай нацыі і культуры. Яна садзейнічала аб’яднанню беларускай інтэлігенцыі, развіццю культуры, распаўсюду навукова-папулярных ведаў.

Ва ўмовах насталай палітычнай рэакцыі працоўны і сялянскі рух рэзка скараціўся, ён насіў, галоўным чынам, абарончы і эканамічны характар. Прыкметы ажыўлення працоўнага руху з’явіліся пасля растрэлу ў красавіку 1912 г. працоўных на Ленскіх капальнях. Дэманстрацыі, стачкі адбыліся ў Гомелі, Менску, Гародні, Бабруйску. На новую прыступку працоўны рух у Беларусі падняўся ў студзені-сакавіку 1914 г. Трыццаць сем дзён працягвалася стачка на двух заводах сельскагаспадарчага інвентара ў Віцебску. У Менску страйкавалі працоўныя чыгуналіцейнага заводу. За сем месяцаў 1914 г. у Беларусі адбылося 500 сялянскіх выступаў. Трыццаць з іх скончыліся сутыкненнем з паліцыяй. Далейшае развіццё класавай барацьбы было перапынена першай сусветнай вайной.

Подписаться
Уведомить о
guest
0 Comments
Межтекстовые Отзывы
Посмотреть все комментарии