Неандэрталец, або чалавек неандэртальскі (Homo sapiens neanderthalensis) — вымершы прадстаўнік роду Homo, які жыў 130 тыс. — 28 тыс. гадоў таму.
Спецыялізаваны да драпежніцтва варыянт чалавека. Неандэрталец валодаў мноствам цалкам чалавечых рысаў і паводзін, але ўсё ж прыкметна адрозніваліся ад нас – у тым ліку, значнай масіўнасцю шкілета і чэрапа. Верагодна, многія асаблівасці неандэртальцаў Еўропы сфармаваліся пад уплывам найцяжкіх умоў ледавіковага перыяду каля 70-60 тысяч гадоў таму. Цікава, што ў некаторых прадстаўнікоў Homo neanderthalensis аб’ём галаўнога мозгу перавышаў значэння, тыповыя для сучаснага чалавека.
Косці неандэртальцаў былі гістарычна першымі выяўленымі астанкамі выкапнёвых гамінід (першыя астанкі неандэртальцаў былі знойдзеныя ў 1829 годзе, хоць значэнне гэтай знаходкі ацанілі значна пазней …). Да цяперашняга часу неандэртальцы – найбольш дасканала вывучаны від выкапнёвых людзей.
Тэрмін “неандэрталец” мае не цалкам вызначаныя межы. З прычыны пашыранасьці і неаднастайнасці гэтай групы гамінід, выкарыстоўваецца таксама шэраг тэрмінаў: “атыповыя неандэртальцы” для ранніх неандэртальцаў (перыяду 130-70 тыс. г.н.), “класічныя неандэртальцы” (для еўрапейскіх формаў перыяду 70-40 тыс. г.н .), “перажытачныя неандэртальцы” (якія існавалі пазней 45 тыс. г.н.) і т. д. Розныя аўтары па-рознаму вызначаюць таксанамічных статус неандэртальцаў: ад падвіда Homo sapiens да асобнага віду і нават роду. Існуе таксама мноства гіпотэз аб прычынах вымірання неандэртальцаў1.
Апрацоўка крэмяню носіць яшчэ даволі грубы характар. Прылады працы налічвалі некалькі дзесяткаў форм. Найбольш распаўсюджаныя з іх – скрэблы, востраканечнікі і ручныя рубілы.
Асноўным заняткам былі паляванне і, магчыма, збіральніцтва. Палявалі на мамантаў, шарсцістых насарогаў, аўцабыкоў, паўночных аленяў, пясцоў і іншых жывёл. На паляванні карысталіся у асноўным прымітыўнай зброяй: камянямі і палкамі. Будавалі прымітыўныя жытлы альбо жылі ў пячорах. Карысталіся агнём. У неандэртальцаў фарміравалася абстрактнае мысленне і грамадская свядомасць. У эпоху сярэдняга палеаліту назіраюцца праявы першабытнага мастацтва і вераванняў. Да часу неандэртальцаў адносяцца і найстаражытныя пахаванні.
Некаторыя даследчыкі лічаць, што неандэртальцы маглі некаторы перыяд існаваць на тэрыторыі сучасных беларускіх земляў. Ва ўсходняй Еўропе выяўлена каля 600 стаянак неандэртальцаў і месцазнаходжанняў прылад працы. Найбліжэйшай да Беларусі з сярэдняпалеалітычных стаянак знаходзіцца ля в. Хатылёва (Расія, Бранская вобласць). У самой Беларусі стаянак неандэртальцаў пакуль не выяўлена, але знойдзены некалькі архаічных крэмневых вырабаў на паўднёвым усходзе краіны (Бердыж, Абідавічы, Свяцілавічы), якія з вялікай долей верагоднасці, можна аднесці да эпохі сярэдняга палеаліту (каля 100 000-40 000 г. да н. э.).
