Тэўтонскі Ордэн моцна паўплываў на гістарычны лёс Беларусі. Самыя цесныя сувязі з ім у Вялікага княства Літоўскага пачаліся з 80-х гадоў XIV стагоддзя і працягваліся больш ста год, да пачатку XV ст. Гэтыя адносіны нельга назваць добрасуседскімі. Хутчэй мела месца заўзятая барацьба, у якой абодва бакі адстойвалі свае жыццёвыя інтарэсы. Мы ніколькі не сумняваемся, што справядлівасць у гэтай амаль бесперапыннай вайне была на боку нашых продкаў. Бо прышэльцамі і захопнікамі з’яўляліся рыцары ордэна – амаль вылучна ўсе немцы, адкуль і назва ордэна – Тэўтонскі. Цяжка нават уявіць сабе, колькі жыццяў, высілкаў, матэрыяльных каштоўнасцяў каштавала гэта жорсткая барацьба.
Пад пагрозай вонкавай небяспекі вакол беларускага ядра ўсё цясней групаваліся землі былой Кіеўскай Русі, Аўкштайціі і Жмудзі. У прускіх суседзяў было чаму павучыцца і нашы продкі выкарыстоўвалі такую магчымасць. Новыя будаўнічыя традыцыі і прыёмы (готыка), матэрыялы (цэгла, чарапіца) і шмат чаго іншага прыйшло да нас праз ордэнскую дзяржаву. У барацьбе з лепшым еўрапейскім войскам фармавалася і набірала сілы беларускае прафесійнае войска, якое затым доўга і ўдала стрымлівала націск з усходу.
Цікавы сам феномен Тэўтонскага ордэна. Гэта ўнікальная ў гісторыі з’ява, калі духоўна-рыцарскае аб’яднанне стварыла магутную дзяржаву, якая займала найважнае месца ў тагачаснай Усходняй і Цэнтральнай Еўропе.
З Пaлесцінскіх пяскоў у Прускія лясы
З самага пачатку, стаўшы ў шэрагі ваяроў крыжа, рыцары Тэўтонскага ордэна неслі цяжкія страты. Пад час адной з бітваў з туркамі-сельджукамі ў сакавіку 1210 г. загінула вялікая частка рыцараў, а вялікі магістр атрымаў смяротную рану. Абраны на яго месца Герман фон Сальца сказаў, што быў бы рады страціць вока, каб толькі мець да канца жыцця хоць чырвоненькіх баяздольных рыцараў. Здарылася так, што менавіта пры гэтым хохмайстре і ў значнай ступені дзякуючы яму справы ордэны пайшлі нашмат лепш.
Герман фон Сальца не меў высокага арыстакратычнага паходжання, але быў чалавекам надзвычайных здольнасцяў. Пасада вялікага магістра давала яму магчымасць выявіць іх у поўнай меры. Умелы дыпламат, ён здолеў захаваць прыхільнасць дзвюх самых значных сіл Заходняй Еўропы – папства і рымскіх імператараў, нават калі тыя варагавалі паміж сабой. Мала таго, фон Сальца выступаў пасроднікам пры іх пагадненні. Пры фон Сальца таты і імператары надалі ордэну галоўныя прывілеі і маёмасці ў Апуліі, Арменіі, Вугоршчыны і амаль ва ўсіх нямецкіх землях. Імператар прысвоіў Герману фон Сальца і ўсім яго пераемнікам тытул князя Святой Рымскай імперыі з дазволам змяшчаць выяву імперскага арла на гербах і харугвах. Яшчэ раней, у 1221 г., адмысловым прывілеем ордэн браўся пад апеку імператара разам з усімі рухомымі і нерухомымі маёмасцямі, як набытымі, ды і будучымі, вызваляўся ад усякіх падаткаў і павіннасцяў. Папа рымскі таксама абвясціў хохмайстра князем і дараваў яму каштоўны пярсцёнак, а той пераказаў сваім пераемнікам. Адсюль пахабна звычай паведамляць кожнаму новаму хохмайстру разам з крыжам і гэты пярсцёнак.
Іерусалімскі кароль як узнагароду за адвагу і цноту дазволіў хохмайстру і тым, хто прыйдзе на яго месца, насіць іерусалімскі крыж над чорным ордэнскім крыжом. Тэўтоны былі ўдзельнікамі ўсіх выпраў крыжакоў і паказалі сябе з найлепшага боку. Аднак ужо стала ясна, што перамога ўрэшце застанецца за мусульманамі. Герман фон Сальца пачаў рабіць меры для забеспячэння свайму ордэну іншага поля дзейнасці.
Яшчэ ў 1211 г. вугорскі кароль Андрэй II запрасіў Тэўтонскі ордэн у Сяміграддзе, каб яны арганізавалі адпор нападам качэўнікаў. Крыжакі прыбылі туды ў значнай сіле і паспяхова зладзіліся з задачай. Аднак па хуткім часе кароль Андрэй скасаваў запрашэнне і выгнаў рыцараў. Затым у 1222 г. вярнуў назад, потым ізноў адабраў падораныя землі. Замацавацца ў Сяміграддзі ордэну не ўдалося.
Тут якраз падышла прапанова з боку Польшчы. Мазавецкі князь Конрад вырашыў пасродкам крыжакоў абараніцца ад нападаў ваяўнічых плямёнаў прусакоў. Ордэн, не пакідаючы поле бітвы ў Палестыне, уступіў у балтыйскія справы, а палякі атрымалі на сваю галаву новы клопат, якая праз нейкі час вырасла ў вялікую бяду. Прусакі былі язычнікамі, што апраўдвала прысутнасць ордэна як арганізацыі для барацьбы з няслушнымі. Конрад Мазавецкі ўжо спрабаваў сам стварыць адмысловы ордэн для вайны з прусакамі.
Чатырнаццаць чалавек шляхты былі апранутыя ў белыя плашчы з вышытымі чырвоным мячом і зоркай і абвешчаныя ордэнам Хрыста. Князь аддаў ім замак Добжынь, таму гэта рыцарскае аб’яднанне вядома як Ордэн добжынскіх братоў. Аднак браты-рыцары з Добжыня не дасягнулі вялікага поспеху ў вайне з прусакамі, іх ордэн не здолеў набрацца моцы.
На чале Ордэна стаяў пажыццёва абраны вялікі магістр, якому падпарадкоўваліся камтур, маршал ды іншыя вышэйшыя асобы. Ад 1309 г. рэзідэнцыяй вялікага магістра і сталіцай тэўтонцаў быў горад Мальбарк (Марыенбург), збудаваны на захопленых польскіх землях у дэльце Віслы недалёка ад марскога ўзбярэжжа.
