Топ-20 унікальных музейных экспанатаў Беларусі

Асноўнымі крытэрыямі для адбору экспанатаў былі іх навуковая і мастацкая значнасць, беларускае паходжанне рарытэту, яго ўнікальнасць з пункту гледжання нацыянальнай гісторыі, культуры, мастацтва. Яшчэ адным крытэрыем была унікальнасць прадмета: многія з іх захаваліся ў адзіным асобніку на тэрыторыі Усходняй Еўропы.

1. Шклоўскі ідал

Скульптурны помнік, датаваны 10-м стагоддзем. Сярод каменных помнікаў вылучаюць ушанаваныя камяні, каменныя крыжы, каменныя ідалы, каменныя бабы. Практычна ўсе віды знойдзеныя на тэрыторыі Беларусі, але каменныя бабы і ідалы – найбольш рэдкія з іх. Шклоўскі ідал знойдзены ля горада Шклова Магілёўскай вобласці на беразе ракі Серабранка ў 1963 годзе і зараз захоўваецца ў Нацыянальным гістарычным музеі РБ.

Шклоўскі ідал

2. Барэльефны абраз

Абраз з дрэва, з разьбой і паліхраміяй ў Беларусі – вялікая рэдкасць. Абраз канца XVII стагоддзя паходзіць з вёскі Вербавічы Нараўлянскага раёна Гомельскай вобласці. Да Вялікай Айчыннай вайны яна знаходзілася ў Беларускім дзяржаўным музеі, з 1954 года – у Карціннай галерэі БССР (цяпер Нацыянальны мастацкі музей Беларусі).

Барэльефны абраз

3. Скульптура Святога Георгія

Скульптура створаная ў сярэдзіне XVIII стагоддзя, выкананая ў стылі барока. Драўляная разьбяная скульптура ўнікальная з мастацкага пункту гледжання і не мае блізкіх аналагаў ва Ўсх. Еўропе. Першапачаткова яна знаходзілася ў полацкім касцёле, а ў 1912 годзе была перададзена ў Віцебскі царкоўна-археалагічны музей, у 1926 экспанавалася на 1-й Усебеларускай мастацкай выставе. Зараз помнік захоўваецца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі.

Скульптура Святога Георгія

4. Царскія вароты

Першапачаткова захоўваліся ў Спаса-Праабражэнскай царкве ў вёсцы Варанілавічы Пружанскага раёна Брэсцкай вобласці. Гэтая царква была заснавана ў 1644 г. падканцлерам ВКЛ Казімірам Львом Сапегам, сынам Льва Іванавіча Сапегі. У цяперашні час іх можна ўбачыць у Нацыянальным мастацкім музеі.
Царскія вароты створаны каля 1644 г. майстрам, які валодаў вытанчанай тэхнікай разьбы па дрэве. Абсалютным наватарствам стала замена традыцыйных іканапісных малюнкаў Евангелістаў і Звеставання барэльефамі, у якіх адчуваецца ўплыў іканапісу і гравюры; кожнае выява нагадвае абраз з каўчэгам. Падобныя творы нехарактэрныя для іканастасаў сярэдзіны XVII ст. Расіі і Украіны і адносяцца выключна да беларускай школы.

Царскія вароты

5. Арнат XVIII стагоддзя

Пасля другога і трэцяга падзелаў Рэчы Паспалітай і ўваходжання яе ў склад Расійскай імперыі з’явілася забарона на нашэнне слуцкіх паясоў. І тады паясы сталі ахвяраваць касцёлам і цэрквам, дзе з іх шылі арнаты. Адзін з такіх арнатаў (датуецца 18-м стагоддзем) паступіў з вёскі Камаі Віцебскай вобласці ў 1979 годзе. Цяпер ён захоўваецца ў Нацыянальным мастацкім музеі. Цэнтральная частка арната ўпрыгожана слуцкім поясам, дзе паўтараюцца чырвоныя гарызантальныя поласы і жоўтае з блакітным лісце. Бакавыя часткі арната выкананы з светлай тканіны, якая імітуе персідскія матывы.

Арнат XVIII стагоддзя

6. Пояс Вітаўта

Камплект срэбных чаканных паясных пласцін, вядомы пад назвай “пояс Вітаўта”, датуецца ХV – XVI стагоддзямі. Пояс знойдзены каля вёскі Літва Маладзечанскага раёна Мінскай вобласці ў пачатку 1990-х гадоў. Існуе версія, што ён з’яўляўся дарам крымскага хана Хаджы-Гірэя. Пояс складаецца з 11 срэбных паясных пласцін, спражкі, наканечніка і двух квадратных накладак і мае прыкметы як лацінскай стылістыкі, так і ўсходняй арнаментыкі (малюнак птушак і васіліскаў на пласцінах). Усе дэталі касцюма выкананы з срэбра, большасць з іх упрыгожана пазалотай і чарненнем. Пояс захоўваецца ў Нацыянальным гістарычным музеі Рэспублікі Беларусь.

Пояс Вітаўта

7. Пояс Стэфана Баторыя

Сярэбраны пояс з рэльефнымі малюнкамі XVII стагоддзя. Раней лічылася, што ён належаў Стэфану Баторыю. Пояс складаецца з 17 частак з намаляванымі на іх польскімі каралямі і белым арлом. Зараз захоўваецца ў Віцебскім абласным краязнаўчым музеі.

Пояс Стэфана Баторыя

8. Шабля, якая належала кліентэле князя Караля Радзівіла ў другой палове XVIII стагоддзя

Захоўваецца ў Нацыянальным гістарычным музеі Рэспублікі Беларусь. Шабля зробленая ў Заходняй Еўропе мануфактурнай вытворчасцю з сталі, металу, дрэва і скуры з насечкамі жоўтым металам.

Шабля

9. Кавалерыйскі сігнальны барабан

Захоўваецца ў музеі “Замкавы комплекс “Мір””. Корпус барабана ўяўляе сабой металічную чашу, на якую нацягнута мембрана, зробленая са скуры і ўмацаваная абручом з шасцю шрубамі, з дапамогай якіх наладжвалі вышыню гучання інструмента. У XVII – XVIII стагоддзях кавалерыйскія барабаны, так званыя літаўры, выкарыстоўваліся ў арміі Радзівілаў. Гукі барабанаў служылі для воінаў сігналам да атакі, а ў цяжкай кавалерыі – для перадачы сігналаў. З канца XVII стагоддзя барабаны былі задзейнічаны ў каталіцкіх храмах падчас ўрачыстых цырымоній.

Кавалерыйскі сігнальны барабан

10. Японскі меч “Хоо-но таці” ручной працы

Рэдкі цырыманіяльны меч пачатку XIX стагоддзя. Ён быў вывезены з Японіі (хутчэй за ўсё – Маньчжурыі) у якасці трафея ў 1945 г. капітанам сапёрнай часткі і набыты Гомельскім палацава-паркавым ансамблем ў 1955 годзе. Такія мячы былі ў асоб, набліжаных да імператара. Наверша рукаяці мяча выканана ў выглядзе міфічнай птушкі Хоо (Фенікс), а планка спінкі выканана ў выглядзе хваста птушкі. Зараз меч захоўваецца ў Гомельскім абласным музеі ваеннай славы.

Хоо-но таці

11. Малечскі скарб

Найбуйнейшы з захаваўшыхся ў краіне дэпазітаў рымскіх срэбных дэнарыяў ад I – II стст. н.э. Скарб знойдзены каля вёскі Малеч Бярозаўскага р-на Брэсцкай вобласці ў 1993 годзе. У ім ёсць манеты імператараў Веспасіана, Ціта, Даміцыяна, Траяна, Септымія Севера, Юліяна, а таксама манеты, якія чаканілі жонкі імператараў ад свайго імя – Сабіна, Фаўстына Старэйшая і Фаўстына Малодшая. Таксама ёсць і варварскія імітацыі рымскіх дэнарыяў. Скарб быў схаваны ў III-IV стст. н. э. і зараз захоўваецца ў Нацыянальным гістарычным музеі РБ.

Малечскі скарб

12. Каз’янкоўскі скарб

Адзін з самых буйных грашовых дэпазітаў X ст., адкрытых на еўрапейскім кантыненце, датаваны ІХ – Х стст. Скарб налічвае 7663 куфічных дырхамаў. Большасць манет прадстаўлена дырхамамі Арабскага халіфата, якія эмітаваліся ў Паўночнай Афрыцы, на Блізкім Усходзе, у Закаўказзе, Іране, Афганістане і Цэнтральнай Азіі. Скарб быў схаваны ў 1-й палове 940-х гг. (не раней 944 г.). Знойдзены каля вёскі Каз’янкі, на правым беразе Заходняй Дзвіны, на паўднёва-заходняй ускраіне Полацка ў 1973 годзе. Зараз захоўваецца ў Нацыянальным Полацкім гісторыка-культурным музеі-запаведніку.

Каз'янкоўскі скарб

13. Дзягцянскі манетна-рэчавы скарб

Па колькасці чэшскіх дэнарыяў скарб не мае аналагаў на тэрыторыі Усходняй Еўропы. Скарб складаецца з 246 манет, у склад якіх уваходзяць дэнарый Германскай імперыі і Чэхіі, фрагменты куфічных дырхамаў Арабскага халіфата, а таксама фрагменты срэбных ювелірных вырабаў з дробным зярненнем і сканню. Скарб быў схаваны каля 1050. Знойдзены на ўскраіне вёскі Дзягцяны Капыльскага раёна Мінскай вобласці ў 1957 годзе.

Дзягцянскі скарб

14. Брылеўскі манетна-рэчавы скарб

Адзін з найбольш цікавых скарбаў эпохі вікінгаў на тэрыторыі Беларусі. Складаецца з 290 дырхамаў і іх фрагментаў, 10 гірак рознай вагі, фрагмента шыйнай грыўны і меч, які захаваўся ў 10 фрагментах. Малодшая манета – 890-891 года. Усе манеты зробленыя з срэбра, жалеза, медзі. Скарб захоўваецца ў Нацыянальным гістарычным музеі Рэспублікі Беларусь.

Брылеўскі манетна-рэчавы скарб

15. Скарб залатых упрыгожванняў

З’яўляецца адзіным комплексам ювелірных вырабаў Х стагоддзя ў Беларусі. Скарб складаецца з 6 прадметаў: пяці бранзалетаў, выкананых у рознай тэхніцы кавання, ліцця, скручвання, пляцення, і аднаго фрагмента грыўны. Захоўваецца ў Нацыянальным Полацкім гісторыка-культурным музеі-запаведніку.

Скарб залатых упрыгожванняў

16. Скарб срэбных шыйных грыўняў

Датуецца XI – XII стагоддзямі. Грыўна – ўпрыгожванне ў выглядзе абруча, якое насілі на шыі пачынаючы з бронзавага стагоддзя. Ёсць звесткі, што ў адных народах іхніх насілі мужчыны, а ў іншых – жанчыны. Грыўню насілі знаць або мужчыны якія праславіліся ў баях. З XII стагоддзя шыйная грыўна з’яўлялася выключна жаночым упрыгожаннем у шляхетных сем’ях. І паступова ператваралася проста ў упрыгожванне як шляхты, так і сялян. Прадстаўлены скарб належаў шляхце. На тэрыторыі Беларусі гэта адзіны цэлы скарб, дзе грыўны захаваліся ў ідэальным стане.

Скарб срэбных шыйных грыўняў

17. Пломба-пячатка віслая князя Усевалада Яраславіча

Ставіцца да рэдкіх помнікаў сфрагістыкі першай паловы XI стагоддзя і сведчыць аб палітычных сувязях Полацка. Знойдзеная на тэрыторыі Верхняга замка ля ўсходняй сцяны Сафійскага сабора. Пломба-пячатка належала сыну Яраслава Мудрага – Усеваладу Яраславічу (1030-1078), у хрышчэнні Андрэю. Захоўваецца ў Нацыянальным Полацкім гісторыка-культурным музеі-запаведніку.

Пломба-пячатка віслая князя Усевалада Яраславіча

18. Берасцяныя граматы

Адмысловы від гістарычных крыніц, адносіцца да XI-XV стагоддзяў. Адна з іх захоўваецца ў Магілёўскім абласным краязнаўчым музеі імя. Е. Р. Раманава і датавана 1219-1220 гадамі. У тэксце граматы ідзе гаворка аб куплі пшаніцы ў неўрадлівы год для жыхароў горада. Гэта данясенне Мсціслаўскаму князю ад выканаўцы даручэння: “Пшаніцы чатыры з паловай грыўні … заплаціў (купіў?) Сямён”. На кавалку бяросты даўжынёй каля 14 см і шырынёй 1,5 см прачэрчаны два рады літар. Верхні радок захаваўся цалкам, з ніжняга бачны толькі яго абрывак. Летапісныя звесткі дазваляюць прыйсці да высновы, што на рубяжы XII-XIII стагоддзяў на тэрыторыі Старажытнай Русі і Мсціслаўшчыны існавала вострая патрэба ў закупцы хлеба.

Берасцяныя граматы

19. Тора

Рукапіс канца ХVІІІ стагоддзя. Захоўваецца ў Мінскім абласным краязнаўчым музеі. Вядома, што на тэрыторыі Беларусі іх засталося няшмат, і захаваліся ў асноўным фрагменты Торы. Экспанат Мінскага абласнога краязнаўчага музея ўяўляе сабой цэлы скрутак і дайшоў да нас у добрым стане.

Тора

20. Евангелле Пятра Мсціслаўца

Надрукаванае у 1575 годзе ў Вільні, у Доме Мамонічаў. Мяркуючы па запісах XVI стагоддзя, кніга знаходзілася на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага. Яна ўпрыгожана чатырма гравюрамі з выявай евангелістаў ў стылі маньерызму, застаўкамі, ініцыяламі старадрукаванага стылю. На вокладцы накладная дошка з маляўнічым малюнкам евангелістаў па кутах; у цэнтры – крыж-распяцце металічны літы. З 1981 года захоўваецца ў Веткаўскім музеі стараверства і беларускіх традыцый ім. Ф. Г. Шклярава.

Евангелле Пятра Мсціслаўца
Подписаться
Уведомить о
guest
0 Comments
Межтекстовые Отзывы
Посмотреть все комментарии