Старажытная Беларусь у IV ст. Гуны

Распачаты ў 370-я гады масавы рух гунаў на захад даў штуршок т.зв. Вялікаму перасяленню народаў. Заваяваўшы аланаў Паўночнага Каўказа, гуны на чале са сваім правадыром Баламберам перайшлі Дон, разграмілі ў 375 годзе готаў у Паўночным Прычарнамор’і, падпарадкавалі вялікую частку остготаў і прымусілі вестготаў адступіць у Фракію.

Да 376 года Старажытная Беларусь знаходзілася пад уплывам готскай дзяржавы — Ойум. Кароль готаў Германарых да другой паловы IV ст. падпарадкаваў вялікую колькасць усходнееўрапейскіх плямёнаў, у т.л. і старажытнабеларускіх.

Гуны фібула
Фібула гунскай эпохі, знойдзенгая ля в. Пашкоўка (Украіна)

«Праз трохі часу, як перадае Арозій, Ускіпела на готаў племя гунаў, самае страшнае з усіх сваёй дзікасцю. […] Калі геты ўбачылі гэты ваяўнічы род – пераследніка мноства плямёнаў, яны спалохаліся і сталі разважаць са сваім каралём, як бы сысці ад такога ворага. Эрманарых, кароль готаў хоць, як мы паведамілі вышэй, і быў пераможцам шматлікіх плямёнаў, задумаўся, аднак, з прыходам гунаў»

Даследчыкі датуюць смерць Германарыха прыкладна 375 годам.

Амміян Марцеллін зафіксаваў наступныя звесткі. Сведчанне гэтага пісьменніка найбольш каштоўна, так як ён з’яўляўся сучаснікам Германарыха:

«І вось гуны, прайшоўшы праз зямлю аланаў, якія мяжуюць з грэўтунгіамі і звычайна называюцца танаітамі, учынілі ў іх страшнае знішчэнне і спусташэнне, а з ацалелымі заключылі саюз і далучылі іх да сябе. Пры іх садзейнічанні яны адважна прарваліся раптоўным нападам у шырокія і ўрадлівыя землі Эрменрыха, вельмі ваяўнічага цара, якога баяліся суседнія народы, з-за яго шматлікіх і разнастайных ваенных подзвігаў. Уражаны сілай гэтай раптоўнай буры, Эрменрых на працягу доўгага часу імкнуўся даць ім рашучы адпор і адбіцца ад іх; але так як пагалоска ўсё больш ўзмацняла жах прыйшоўшымі бедстваў, то ён паклаў канец страху перад вялікімі небяспекамі добраахвотнай смерцю»

Пераемнікам Германарыха стаў Вінітарый, які аднак ужо не мог аказаць гунам моцны супраціў.

Гуны
Нашэсце гунаў у Еўропу (прыблізна ад 375 г.) і міграцыя плямёнаў

Перамогшы Вінітарыя, гуны сталі і пераемнікамі яго ўлады над усімі народамі, раней заваяванымі Германарыхам. Але падобна, што ім давялося пацвярджаць сваё права ваеннай сілай. Пра гэта сведчаць характэрныя трохлопасныя наканечнікі стрэл, якія ўжываліся толькі стэпавымі качэўнікамі, якія былі знойдзены ў лясной зоне. Найбольш далёкія знаходкі, які паказваюць межы прасоўвання гунаў, знаходяцца на гарадзішчы Дземідаўка ў вярхоўях Дняпра, Акіншынскім гарадзішчы на верхняй Аке, Аукштодварысе, Акура- Калнасе, могільніку Плінкайгаліс ў Літве. Такім чынам, гэта палітычнае ўтварэнне ўключала ў сябе ўсю будучую Беларусь.

Протадзяржава гунаў праіснавала каля 80 гадоў, з канца IV ст. да іх паразы ад уласных паўстанцаў васалаў пры Неда ў 455 г. Гэты час быў вельмі важным для продкаў славян, якія таксама прынялі ўдзел у масавых перасоўваннях народаў ўнутры гунскіх уладанняў. Візантыйскі дыпламат Прыска, у 448 г. ажыццявіў пасольства ў стаўку караля гунаў Атылы ў Паноніі і пакінуў вельмі важнае сведчанне: пасля пераправы праз Істр (Дунай) ён ехаў праз вёскі, жыхары якіх замест віна ўжывалі напой, на іх мове называўся «медос». Лінгвісты прыйшлі да высновы, што ў такой форме найбольш верагодная перадача славянскага слова «мёд». Гэта значыць, што ўжо ў той час даволі вялікі лік продкаў славян жыў у Паноніі, недалёка ад галоўнай стаўкі Атылы.

Гун
Гунскі воін у баявым рыштунку, V ст. (Рэканструкцыя М. Гарэліка)

Яшчэ больш важныя наступствы мела тое, што ў Панонію перасялілася асноўная маса остготаў (астраготаў), пасля бітвы пры Неда якія ўтварылі там ўласнае каралеўства. Раней кантраляваныя імі землі на тэрыторыі сучаснай Украіны засталіся амаль бязлюднымі. Менавіта гэтая незанятая прастора ў сярэдзіне V ст. стала месцам складання першай чыста славянскай культуры – пражскай. Як ужо адзначалася, гэтая культура не мае відавочнай пераемнасці ні з адной папярэдняй – яна ўяўляе сабой яркі прыклад радыкальнай культурнай трансфармацыі (менавіта гэтым тлумачыцца галоўная цяжкасць ў рэканструкцыі этнагенезу славян). Сітуацыю, калі першапачаткова нешматлікае насельніцтва асвойвае шырокую прастору, добра характарызуе вядомы ў генетыцы «эфект заснавальніка»: выпадковае спалучэнне рыс, уласцівых малой групе, замацоўваецца сярод яе нашчадкаў і становіцца устойлівым. Нешта падобнае ўжо адбывалася з продкамі славян, хоць і ў меншых маштабах, па меншай меры двойчы: пры перасяленні разам з бастарнамі з берагоў Віслы ў Падняпроўе і пры фарміраванні кіеўскай культуры на аснове групы Грын-Абідня пасля сыходу тых жа бастарнаў.

Але на гэты раз змены закранулі не толькі матэрыяльную культуру, але таксама і этнічную самасвядомасць. Пра гэта кажа з’яўленне адначасова з пражскай культурай і новага этноніма «славяне» (склавіны), зафіксаванага амаль адначасова двума аўтарамі: ужо згаданым гоцкім гісторыкам Іарданам і візантыйскім пісьменнікам Пракопам Кесарыйскім.

Подписаться
Уведомить о
guest
0 Comments
Межтекстовые Отзывы
Посмотреть все комментарии